Minder alcoholgebruik tijdens de zwangerschap in De Ronde Venen

AANLEIDING

De GGD regio Utrecht (GGDru) deed in 2012 een vragenlijstonderzoek naar alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Daaruit bleek dat in De Ronde Venen 20% van de vrouwen tijdens de zwangerschap alcohol gebruikte. Dit was hoger dan in de rest van de regio Utrecht waar 16% gevonden werd. Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap kan leiden tot het ontstaan van verschijnselen van  Fetal Alcohol Spectrum Disorders (FASD). Alcoholgebruik kan ook tot andere complicaties tijdens de zwangerschap leiden. De kans op FASD is het hoogst bij zwaar alcoholgebruik, maar ook lage doses alcohol worden door de Gezondheidsraad als niet veilig aangemerkt. Het advies is tijdens de zwangerschap helemaal geen alcohol te gebruiken.

In de nota ‘Lokaal gezondheidsbeleid 2015-2018’ van de gemeente De Ronde Venen wordt het alcoholgebruik tijdens de zwangerschap als één van de aandachtsgebieden van het gezondheidsbeleid benoemd. In De Ronde Venen wordt via algemene informatie en voorlichting door hulpverleners al aandacht geschonken aan dit onderwerp. Het is niet bekend welk deel van de doelgroep al bereikt wordt, of dat op tijd is (voor de zwangerschap) en wat het effect is.

PROJECTPLAN

Naar aanleiding van de nota ‘Lokaal gezondheidsbeleid’ heeft MediClara het initiatief genomen het alcoholgebruik tijdens de zwangerschap omlaag te krijgen in De Ronde Venen. Dat heeft geleid tot een projectvoorstel bij de gemeente. Het voorstel is gebaseerd op de regels van de Intervention Mapping (IM) aanpak. De gemeente heeft voor het project een subsidie verleend (in 2016).

Het project kent een aantal fasen. In de eerste fase wordt gesproken met hulpverleners en andere partijen/personen of en hoe zij bij dit vraagstuk betrokken zijn. Hulpverleners worden ook gevraagd over de concrete aanpak mee te denken in de IM-groep. In de tweede fase wordt een plan uitgewerkt volgens de IM-aanpak. Waarna in de derde fase dit plan wordt uitgevoerd en zo mogelijk het effect wordt gemeten.

VOORTGANG VAN HET PROJECT

Uitkomsten van de inventarisatie

Met diverse personen en organisaties die mogelijk betrokkenen zijn bij de voorlichting en hulp aan de doelgroep vonden inventariserende gesprekken plaats. Dat leverde samenvattend het onderstaande beeld op.

Individuele hulpverleners en een aantal instanties zijn op diverse wijzen betrokken bij zorg aan zwangeren en/of (publieks)voorlichting aan deze groep. Gerichte, al dan niet effectieve, aandacht voor alcoholgebruik tijdens de zwangerschap wordt vrijwel uitsluitend gegeven naar aanleiding van ernstige problematiek die tijdens een (gevorderde) zwangerschap wordt geconstateerd. Vroege interventies en preventiemaatregelen waren in die situaties dus niet aanwezig of niet effectief.

Wat opvalt is, dat terwijl volgens de GGD-monitor zo’n 20% van de zwangeren in de gemeente DrV zegt alcohol te gebruiken tijdens de zwangerschap, de HA-en, VK-en en gynaecologen (vrijwel) geen gevallen van matig of ernstig alcholgebruik in de zwangerschapszorg tegenkomen. Wat ook betekent dat zij langs die weg geen preventieve of reactieve bijdrage aan het gezondheidsdoel kunnen leveren.

Algemene voorlichtingsmaterialen en websites en individuele voorlichting helpen om kennis over de gevaren van alcoholgebruik bij de doelgroep van (toekomstig) zwangeren te krijgen. Een deel van de 80% zwangeren die geen alcohol gebruikt, zal het gedrag op die informatie gebaseerd hebben. Maar die bijdrage is in gevallen waarin (al) sprake is van alcoholafhankelijkheid en/of lage gezondheidsvaardigheden, zeer waarschijnlijk onvoldoende om het alcoholgebruik tijdig en volledig te staken.

Conclusie -De huidige bijdrage aan de realisatie van het gezondheidsdoel ‘geen alcoholgebruik in de zwangerschap’ bestaat uit interventies door ‘bijzondere zorg’ naar aanleiding van tijdens de zwangerschap geconstateerde problemen en algemene voorlichting en informatieverstrekking aan zwangeren. (Toekomstige) zwangeren met een alcoholafhankelijkheid of een niet voor hulpverleners zichtbare alcoholverslaving, worden niet gezien en begeleid in de reguliere zwangerschapszorg. Die groep komt dus of niet voor in de gemeente De Ronde Venen of wordt niet als zodanig herkend (wat meer aannemelijk lijkt).

Aktieplan

In aansluiting op de inventarisatie in de eerste fase heeft de IM-coordinator de achtergronden van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap zo goed mogelijk in  kaart gebracht. Daarbij zijn de aanwijzingen van de IM-aanpak opgevolgd. Dit heeft geleid tot een overzicht waarin allerlei factoren die het alcoholgebruik bevorderen of belemmeren zijn opgenomen. Het betreft persoonlijke factoren en factoren in de omgeving van de doelgroep. Daarna is een aktieplan opgezet dat tot doel heeft om de factoren die niet goed staan, gericht te beinvloeden. De uitrol van deze akties (interventies) zou moeten leiden tot minder alcoholgebruik. Dit plan is samengevat in de graphic.

Communicatiemiddelen

In de uitrol wordt van een aantal hulpmiddelen gebruik gemaakt. Die zijn hieronder te zien of te downloaden.

Flyer negen maanden niet is de norm

Voor hulpverleners is een A4-flyer met 10 aandachtspunten gemaakt. De flyer is bedoeld om aandacht voor het onderwerp te vragen (alert zijn) en om belangrijke praktische informatie te delen. Met de flyer willen we ook stimuleren dat het ‘Negen maanden niet is de norm’ door hulpverleners wordt ondersteund en uitgedragen.

Logo ‘Nee, bedankt’

In het project wordt een logo gebruikt, dat op een sterke manier het ‘Nee, bedankt’ visualiseert. Dit logo is hopelijk een steuntje in de rug voor vrouwen die het lastig vinden een aangeboden drankje af te slaan. Maar het helpt ook anderen in de omgeving van vrouwen die zwanger willen worden of zijn, bewust te maken van hun rol.

Verspreid de boodschap

De meeste kinderen worden geboren uit moeders van 25-35 jaar oud. De boodschap ‘Negen maanden niet’  moet liefst voor de zwangerschap bij de doelgroep belanden. In de preconceptiefase dus. (Net als informatie over extra foliumzuur, stoppen met roken en aanpassing van geneesmiddelgebruik). Het is nog altijd lastig vrouwen op tijd (= niet te lang en niet te kort) voor de zwangerschap via de hulpverlening te bereiken. Daarom hebben we een alertkaartje en een eenvoudige website gemaakt. Hiermee kunnen vrouwen de informatie over alcohol onder (nog) niet zwangeren in hun familie en kennissenkringen verspreiden. Dat kan met het kaartje of via social media. Uit een inventariserend onderzoek onder vrouwen die al zwanger zijn, bleek dat de meesten van haar dat wel willen doen.  Verloskundigen en bijvoorbeeld apotheken gaan dit kaartje uitdelen. Zo hopen we dat veel van deze vrouwen in haar eigen kring helpen de boodschap te verspreiden.

Deskundigheidsbevordering

Hulpverleners die in contact komen met (toekomstig) zwangeren, kunnen helpen om vrouwen op tijd voor te lichten. Maar vooral kunnen ze een rol hebben om te signaleren of iemand wellicht steun of intensieve hulp nodig heeft. Het Jellinek Preventie biedt trainingen voor hulpverleners aan die op die taken gericht zijn. In het kader van dit project hebben diverse verloskundigen, jeugdverpleegkundigen en – artsen, maatschappelijk werkers en POH’s -ggz in de zomer van 2019 die trainingen gevolgd.